Qof kasta oo galmo sameeya waxaa uu qaadi karaa caabuqyada lagu kala qaado galmada (STI). arka laga soo tago HIV/AIDS, waxaa jira caabuqyo kale oo lagu kala qaado galmada. Dadka qaba caabuqyadan badanaa waxay dareemaan caafimaad mana la kulmaan wax calaamado ah. Nasiib wanaag, waxaa jira xeelado lagu yareeyo khatarta caabuqa: tallaalka, ka hortagga iyo daaweynta.

Sidee baa loo kala qaadaa caabuqyada galmada lagu kala qaado?

Sida caabuqyo kale oo badan, caabuqyada galmada lagu kala qaado waxaa lagu gudbin karaa xiriir dhow iyo galmo, oo ay ku jiraan galmada dabada, xubinta taranka, afka, iyo isticmaalka lawadaago ee alaabta galmada. Caabuqyadu waxay sidoo kale uga gudbi karaan hooyada ilmaha (inta ay uurka leedahay, dhalmada ama naas nuujinta).

Sharaxaadda Caabuqyada ugu waaweyn ee Galmada Lagu Kala Qaado:

Kalamidiya

Waxaa keenaa: caabuqa bakteeriyada.
Astaamaha: Inta badan, kalamiidiya (Chlamydia) ma keento calaamado. Haddii calaamado ay keento, kuwa ugu caansan waa xanuun marka la kaadinayo, xanuun ama dhiig-bax xiliga galmada, dhiig-bax xiliga caadada ah, iyo dheecaan aan caadi ahayn oo ka soo baxa xubinta taranka dumarka ama xubinta taranka ee ragga.
Gudbinta: Kalamiidiya waxaa si fudud loogu kala qaadi karaa dhammaan noocyada galmada; waa caabuq aad caan u ah.
Daaweynta: antibiyootiga.
Fiiro gaar ah: Haddii caabuqa aan la daaweyn, waxaa khatar ah in uu keeno bararka miskaha, bararka caloosha, ama dhalmo la’aan.

Gonooriya

Waxaa keenaa: caabuqa bakteeriyada.
Astaamaha: Badanaa, gonooriya ma keento wax calaamado ah. Calaamadaha caadiga ah ee dhaca waxaa ka mid ah guumeer xanuun, xanuun marka la kaadinayo ama xiliga galmada, dhiigbaxa xiliga caadada ah, iyo dheecaan aan caadi ahayn oo ka yimaada xubinta taranka dumarka ama xubinta taranka ee ragga.
Gudbinta: gonooriya si fudud ayaa loogu kala qaadi karaa dhammaan noocyada xiriirka galmada.
Daaweynta: antibiyootiga.
Fiiro gaar ah: Haddii caabuqa aan la daweynin, waxaa khatar ah in uu keeno bararka caloosha ama dhalmo la'aan.

Sifilis

Waxaa keenaa: caabuqa bakteeriyada.
Astaamaha: Calaamaduhu aad bay u kala duwanaan karaan ama waxaa laga yaabaa inaan la ogaan. Calaamadaha waxay soo saaraan marxalado kala duwan ee caabuqa: nabarrada ka soo baxa xubinta taranka ee ragga, aagga dabada, ama xubinta taranka ee dumarka ama afka, ka dibna xinjiro casaan ah oo ku yaal jirka, calaamadaha cududa gacmaha, iyo cagaha.
Gudbinta: sifilis waxaa lagu kala qaadi karaa dhammaan noocyada xiriirka galmada.
Daaweynta: antibiyootiga.
Fiiro gaar ah: Infekshanku way sahlan tahay in la daweeyo. Hadii aan la daweyn, waxa ay waxyeelo u geysan kartaa maskaxda iyo xubnaha kale,kuwaas oo khatar ku ah nolosha.

Human papillomavirus (HPV)

Waxaa keeni karaa: fayraas. Waxaa jira noocyo kala duwan oo HPV ah.
Astaamaha: Inta badan, fayrasku wax calaamado ah ma keeno. Fayrasyada qaarkood waxay keeni karaan nabarro xubinaha taranka iyo aagga dabada. Fayrasyada kale waxay sababi karaan isbeddelo ku dhaca xuubka jilicsan (mucous membranes). Xaalado naadir ah, isbeddelladani waxay keeni karaan kansar (kuwa ilmo-galeenka, xubinta taranka ee dumarka, barta taranka dibadda, dabada, xubinta taranka ee ragga ama cunaha).
Gudbinta: aad bay caan u tahay, iyada oo loo marayo dhammaan noocyada xiriirka galmada, oo ay ku jirto taabasho dhow xitaa haddii uusan jirin galmo gudaha ah.
Daaweynta: Waxaa jira daaweyno kala duwan oo la heli karo iyadoo ku xiran nooca dhibaatada ay tahay.
Fiiro gaar ah: Tallaalku wuxuu bixiyaa ilaalinta ugu waxtarka badan. Tallaalka waxa loogu talagalay dadka da'doodu u dhaxayso 11 ilaa 26, si gaar ah kahor inta aysan galmo samayn. Si kastaba ha ahaatee, waxay weli waxtar u leedahay dadka horay u galmo u sameeyay. Tallaalku waa lacag la'aan.

Herpes

Waxaa keeni karaa: fayraas. Waxaa jira laba nooc oo fayraaska herpes ah.
Astaamaha: finan ku yaal afka (finan qabow, kuwaas oo caadi ah lamana tixgeliyo in ay yihiin caabuqa galmo lagu kala qaado), finan ama nabarro xanuun badan oo ka soo baxa xubnaha taranka iyo aagga dabada.
Gudbinta: Waxay ku faaftaa taabasho toos ah oo lala yeesho finanka iyo nabarrada xambaarsan fayraska. Gudbinta waa suurtagal xitaa haddii aysan jirin astaamo. Badanaa dadka waaweyn horey ayuu ugu dhacay herpes iyaga oo aan wax galmo ah samayn. Gudbinta afka iyo xubnaha taranka waa suurtagal (tusaale: taabashada afka iyo barta taranka dumarka ama xubinta taranka ragga).
Daawaynta: daawooyinka fayraska ka hortaga marka ay jiraan astaamo daran.
Fiiro gaar ah: herpes wuxuu ku sii jiraa jirka inta aad nooshahay. Xanuunku wuxuu soo bixi karaa wakhti kasta. Soo bixitaanka xanuunka wuxuu ku kala duwanaanayaa qofba qof.

Cagaarshow

Waxaa keenaa: fayraas. Waxaa jira noocyo kala duwan oo fayraska cagaarshowga ah (sida A, B iyo C). Caabuqa waxaa loo yaqaan cagaarshow sababtoo ah wuxuu keenaa barar beerka ah.
Astaamaha: Cagaarshowga inta badan malahan wax astaamo ah. Wuxuu keeni karaa hurdi maqaarka iyo indhaha oo noqda cagaar (cagaarshow), qandho, matag, shuban iyo cunto xumo.
Qaabka gudbintu way kala duwan tahay iyadoo ku xidhan nooca fayraska:
Cagaarshowga A waxa lagu kala qaadaa xidhiidhka hoose ee laga sameeyo afka iyo futada (sida tooska ah ama iyadoo la isticmaalaayo farta).
Cagaarshowga B waxa lagu kala qaadaa galmada afka, dabada iyo xubinta taranka. Waxay hooyadu ugu gudbin kartaa ilmaha xilliga dhalmada.
Cagaarshowga C waxa lagu kala qaadaa taabashada dhiiga ilaa dhiiga inta lagu jiro hawlo galmo oo gaar ah oo ay dhici karaan dhaawacyo xubnaha taranka ama dabada ah ama la wadaaga qalabka daroogada (cirbado, tuubooyin).
Daaweynta: Cagaarshow A iskii buu u bogsadaa. Cagaarshowga B wuxuu noqon karaa mid daba-dheeraada. Cagaarshowga B oo noqday mid daba-dheeraaday lama daweyn karo. Si kastaba ha ahaatee, gudbinta iyo dhaawaca beerka (cirrhosis, kansarka) ayaa lagaga hortagi karaa daawo. Fayraska cagaarshow C wuxuu keeni karaa caabuq daba dheeraad ah halkaas oo ay jirto khatar weyn oo ah inuu ku dhaco kansarka beerka. Cagaarshowga C waxaa sida caadiga ah lagu daweyn karaa daawooyinka ka hortagga fayraska.
Fiiro gaar ah: Talaalka cagaarshowga A iyo B aad bay waxtar u leeyihiin waxayna ka hortagi karaan caabuqa.

HIV/AIDS

Waxaa keeni karaa: retrovirus (fayras gaar ah oo ka duwan fayrasyada kale).
Astaamaha: Wajiga koowaad ee caabuqa (laba ilaa afar toddobaad ka dib gudbinta), astaamaha hargabku ayaa la arki karaa, sida qandho, madax-xanuun, dhidid, kalagoysyo xanuun iyo finan. Inta lagu jiro marxaladdan, fayrasku si fudud ayay iskugu gudbi karaan lamaanayaasha galmada. Marxaladani inta badan lama dareemo, astaamuhuna si dhakhso ah ayey u baaba'aan. Intaa ka dib, fayrasku wax astaamo ah ma keeno muddo dheer. Si kastaba ha ahaatee, wali waa la kala qaadi karaa, markaa waa muhiim in si joogto ah la isku baaro. Haddii caabuqa uu sii bato oo aan la daweyn, waxa ay keeni kartaa AIDS, kaas oo ah cudur dilaa ah. AIDS-ka waxaa si buuxda looga hortegi karaa in la baaro lana daweeyo caabuqa ka hor inta aysan astaamuhu soo bixin.
Gudbinta: iyada oo loo marayo galmada dabada ama xubinta taranka dumarka iyada oo aan la isticmaalin cinjirka galmada ama aan lahayn daaweyn ka hortag ah (PrEP). Gudbinta sidoo kale waxaa keeni karaa wadaagga qalabka daroogada (irbado).
Daaweynta: HIV ma aha mid la daweyn karo, laakiin waxay leedahay daweyn. Dadka qaba caabuqa HIV ee la baadhay lana daweeyay waxay ahaanayaan kuwo caafimaad qaba. Intaa waxaa dheer, daaweyntu waxay ka hortagtaa in caabuqa la kala qaado.
Fiiro gaar ah: Ma jiro wax talaal ah loogu talagalay HIV. Isticmaalka kondhomka xilliga galmada dabada iyo xubinta taranka ee dumarka waa mid ka mid ah xeeladaha waxtarka leh ee looga hortago HIV.
Daawaynta degdega ah ee loo yaqaan ka-hortagga-soo-gaadhista ka dib (PEP) ayaa la heli karaa. Ka dib galmo leh khatar sare oo ku saabsan gudbinta HIV, daawadu waa in loo qoro sida ugu dhaqsaha badan. PEP waa in la bilaabaa 48 saacadood gudahood si ay waxtar u yeelato. Daaweyntu waxay soconaysaa 28 maalmood waxayna u baahan tahay kormeer caafimaad. Macluumaadka iyo/ama PEP waxaa laga heli karaa isbitaalada, xarumaha caafimaadka galmada, iyo meelaha xadka.
Daawaynta ka hortagga HIV ayaa la heli karaa. Waxaa loo yaqaanaa kahor-soo-gaadhista ka hortagga (PrEP). Daaweyntani aad bay waxtar u leedahay si looga hortago caabuqa HIV. PrEP kama hortagto caabuqyada kale ee galmada lagu kala qaado. Daaweynta waa in uu qoraa xirfadle daryeel caafimaad. Waxaa lagula talinayaa dadka khatarta sare ugu jira qaadista HIV-ga iyada oo lagu salaynayo shuruudo gaar ah.

Goorma ayaan iska baari karaa HIV iyo Caabuqyada lagu kala Qaado Galmada?

Galmada dabada ama xubinta taranka ee dumarka ka dib iyada oo aan la isticmaalin kondhom ama marka kondhomka dillaaco ama siibto.
Bilowga xiriir galmo oo cusub oo xadidan (lamaane u gaar ah).
Dadka aan ku jirin xiriir galmo oo xadidan: hal mar ama dhowr jeer sanadkii, iyadoo ku xiran tirada lamaanayaasha galmada.
Haddii lammaane galmo sameeyay laga helay HIV ama caabuq kale oo galmada lagu kala qaado.
Haddii calaamaduhu soo baxaan.

Baaritaanada isku midka ah lagula ma talinayo qof walba. La tasho khabiir si aad uga hesho talo ku saabsan xaaladaada.

Halkee ayaan iska baari karaa qiimihiisuna intee buu ku kacayaa?

Baaritaanada waxaa lagu sameyn karaa xarumaha baaritaanka, xarumaha caafimaadka galmada, meelaha xadka, isbitaalada iyo xafiisyada dhakhtarka. Tijaabooyinka waxaa lagu sameeyaa iyadoo la qaadayo muunad dhiig (ka soo qaadista xididka dhiigga ama caarada farta), iyadoo laga qaadayo suufka maxalli ah xubinta taranka ee dumarka, dabada, kaadi mareenka, ama afka, ama iyadoo la sameynayo falanqaynta kaadida, iyadoo lagu saleynayo dhaqamada galmada iyo nooca caabuqa. Baaritaanada waxaa bixinaya bixiyeyaasha caymiska caafimaadka haddii xirfadle caafimaad uu u qoro, iyo haddii shuruudaha caymiska la qaato (franchise, deductible) la buuxiyo. Qaar ka mid ah xarumaha takhasuska leh waxay bixiyaan baaritaanno qarsoodi ah oo qiimo jaban ah.

Sideen u yarayn karaa khatarta Caabuqyada Galmada Lagu kala qaado?

Waxa aad iska tallaali kartaa cagaarshow A iyo B, HPV, iyo Mpox. Tani waxay yarayn kartaa ama xitaa baabi'in kartaa khatarta caabuqa. La tasho khabiir caafimaad si aad uga hesho talo ku saabsan tallaalada aad qaadan karto, haddii ay jiraan.
Isticmaal kondhom xilliga galmada dabada, afka iyo xubinta taranka ee dumrka. Isticmaalka kondhomka wuxuu aad u yareeyaa halista caabuqa HIV xilliga galmada dabada ama xubinta taranka ee dumarka. Kondhomyadu waxay sidoo kale yareeyaan halista gudbinta Caabuqyada Lagu kala qaado Galmada.
Isticmaal qalab kasta oo galmo oo keliya hal xubin (dabada, xubinta taranka ee dumarka, afka). Kondhom cusub u xiro qalab kasta oo galmo ah markaad u isticmaaleyso qof cusub ama xubin cusub. Sidoo kale iska hubi inaad si joogto ah u nadiifiso oo aad jeermiska uga qaaddo alaabtaada.
- Baaritaanka Caabuqa Lagu kala qaado Galmada waxay yaraynaysaa suurtagalnimada gudbinta caabuqyada. Natiijo ahaan, caabuqyada sidoo kale waa la daweyn karaa waxaana laga hortagi karaa cawaaqib xumada. La tasho khabiir caafimaad si aad u ogaato baaritaanada aad u baahan tahay, haddii ay jiraan.
Waxaad ka heli kartaa talooyin shakhsiyeed oo dheeraad ah adiga oo ka qaadanaya Safer Sex Check ee bogga lovelife.ch.

Tafatirka: 2024, SEXUAL HEALTH SWITZERLAND, hay'adda Iswiis ee caafimaadka galmada iyo taranka; ALECSS, ururka Swiss ee khubarada caafimaadka galmada ee ku hadla af Faransiis iyo af Talyaani ee bixiya waxbarashada Switzerland, tababarka iyo la-tashiga; faseg, ururka xirfadlayaasha caafimaadka galmada ee bixiya la-talin iyo waxbarasho.

Tafatirka caafimaadka: Dr Vanessa Christinet (la hubiyay 05/12/2024)

Waxyaabaha ku jira waxaa lagu sameeyay taageero dhaqaale oo ka timid Xafiiska Federaalka ee Caafimaadka Dadweynaha (BAG).

Caabuqyada galmada lagu kala qaado (STIs)